“BÜKREŞ GÜNLERİ” ÜSTÜNE MUSTAFA BALEL İLE BİR SÖYLEŞİ
 

Alaeddin BAHÇEKAPILI

A.B. : Sayın Balel, “Bükreş Günleri” adlı kitabınız, edebiyatımızda alışılmamış bir gezi notları derlemesinden oluşuyor. Şöyle ki; gezi notu yazan bir çok yazar gibi doğal güzellikler, insan eliyle oluşturulmuş yapılar, caddeler, köprüler değil de, insanlar, sanatçılar ve kitle iletişim araçlarıyla ilişkileriniz dile getiriliyor daha çok. Bu yolu izlemekteki amacınızı öğrenebilir miyim?

M.B : Bir bakış sorunu bu. Bizde özellikle son zamanlarda örneğine sık sık rastlanıldığı gibi bir yazarın çağrılı bulunduğu ülkede eline tutuşturulan istatistik verilerin sıralandığı gezi notlarıyla karşılaştırıldığında Bükreş Günleri’nin alışılmamış gelmesi doğal. Yıllık mısır rekortesi ya da şu kadar barajdan yılda şu miktar kw / h hidroelektrik enerjisi elde ediliyor, kişi başına şu kadar çimento düşüyor… Bütün bunlar bir ülkeyi tanımamıza yeterli öğeler olsaydı, açar önümüze bir iki ansiklopediyi bir bir öğrenirdik hepsini. Oysa gezi yazılarının bu bilgilerden ayrı yanı tüm bu verilerin insanlarla olan ilişkisi, bir baka deyişle toplumun yaşam düzeyine katkılarıdır. Bu nedenle Bükreş Günleri’nde izlediğim yol daha çok insanları anlatmak oldu. Tanığı olduğum, gözlemlediğim olayları yakın çevremdeki insanları odak alarak doğal toplumsal çevre içersinde vermeye çalıştım. Sonra bazı noktaların kuru kuruya bilgi olarak aktarılmaktansa doğrudan insanların yaşamlarına yansıdığı biçimde vermenin gereğini de göz ardı etmemek gerekiyor. Diyelim ki, meyve kıtlığı söz konusu. Bundan doğrudan söz etmek mi daha anlamlıdır yoksa içersinde öğretim üyesinden opera sanatçısına, yazarından çevirmenine bir dizi aydının yer aldığı koca bir topluluğun biraz önce bir manastırın bahçesindeki bir ağaçtan yoldukları eriklerin heyecan ve coşkusu içersinde sözümona gezmeye gittikleri müzede tek bir eşyayı görmeyip tek bir açıklamayı duymayışlarını vurgulamak mı? Ben işte bu ikincisini seçtim. 

A.B : Gezi edebiyatı konusundaki görüşleriniz?

M.B. :    Bir sanatçının, kendi ülkesinin değişik bir yöresini ya da dünyanın bir başka ülkesinde yaşadığı süre içersinde saptadığı ilginç gözlem ve izlenimleri geniş kitlelere iletmek amacıyla kaleme aldığı yazılar olarak görüyorum ben gezi edebiyatını. Bu arada, belli bir estetik yapı ve özgün bir anlatıma dayandırmak zorunluluğunu da vurgulamak isterim. 

A.B. : Öykü, roman, gezi notu birbirini etkiler mi sizce? 

M.B. :  Çeşitli konuşmalarda da ısrarla üzerinde durduğum bir konu var. Sanat bir bütündür. Onun bir dalını ötekinden soyutlamak bu bütünlüğe zarar vermek demektir ki bir sanatçının buna hakkı yoktur. Nasıl bir öykü ya da romanı sırası geldiğinde sanatın öteki dallarıyla besleyerek güçlendiriyorsak, bu durum gezi yazıları için de geçerli.

A.B. : Bükreş Günleri’nde anlattıklarınız gözleme, yaşanmışa mı dayanıyor, yoksa öykücülüğünüzün yansıması mı? Okuyan bu konuda ikirciliğe düşüyor. Ne dersiniz? 

M.B. : Öykülemenin Bükreş Günleri’nde sıklıkla başvurduğum bir yöntem olduğunu yadsıyamam. Özellikle “Çekti Bizi Bu Yerlerin Suyu Toprağı”, “Bükreş Üstüne Çeşitlemeler”, “Ağzından Bal Akan Adam”, “Damdan Düştü Bir Kurbağa”, “Horozlu Şiir”, “Apa Este Murdar”, “Şişmana Düşman”, “Periler Padişahının Kızı” öykücü yanımın ağır bastığı bölümler odu. Ancak işlediğim konular teknik açıdan özlerinde öyküleme yöntemini taşıyorsa illa da öyküden uzak kalacağım diye direnmem ve doğrudan anlatıyı seçmem anlamsız olurdu. Dahası doğrudan anlatımın getirdiği zorlukla pek çok ilginç saptamayı kendime saklamak durumu doğacaktı. Bilindiği gibi gezi yazıları duyarlık gerektiren bir iş. Kullandığınız her sözcüğü tartıp düşünmek zorundasınız. Düşgücü ürünü olan roman ve öykülerinizi yazarken olduğu gibi sınırsız bir özgürlükle karşı karşıya olmuyorsunuz bu tür yazılarda. Bir takım kısıtlayıcı durumlar söz konusu. Bu arada yazarın gördüklerini ve yaşadıklarını nesnel bir yaklaşımla aktarma konusundaki vicdani sorumluluğu da girince iş bir hayli çatallaşıyor. Der demez yoruma açık bazı noktalar bırakılıyor. Şu kadarını söylemek yeterli olur kanısındayım: Gezi yazıları kadar her cümlesi, hatta her sözcüğü neştere vurularak değerlendirilen başka hiçbir edebiyat dalı yoktur. Şu ya da bu tekniği kullanmış olmam bu bilinci etkilemedi.

A.B. : Dikkatimi çeken bir nokta da şu: Bir konuyu gelişimi, oluşumuyla canlandırıyor sonra ansızın noktayı koyuveriyorsunuz. Bir biçem denemesi olarak bakabilir miyiz buna? 

M.B. : Doğrusu beklenmedik bir soru olmadı benim için. Bükreş Günleri daha Varlık dergisinde tefrika edilirken okurların en çok ilgisini çeken noktalardan biri de buydu. İsteyen duyarlık gerektiren bir konuda uzun sözden kaçınıp önce toplumsal ortamı ve tipleri çizip sonra uygun bir yerinde bir final cümlesiyle –ki çoğu kez asıl vurgulamak istenen noktalar bu cümlelerle özetleniyor- bağlanması, isteyen sıradan bir biçem sorunu olara görebilir. Temelinde aksaklığa yol açan bir durum yok bu konuda. Tersine Bükreş Günleri’nin geniş ilgi toplamasına yol açtı. 

A.B. : Bükreş Günleri’nde sözü geçen kişi ve kahramanların büyük bir kesimini Bükreş’teki yabancılar oluşturuyor. Ara sıra karşılaşılan Romenlerse özel olarak kimliği gizlenmek istenircesine bir giz perdesiyle örtülü. Nedenini öğrenebilri miyiz? 

M.B. : Bunun iki nedeni var. Birincisi, en çok yabancılarla içli dışlıydım. Bükreş Üniversitesi’nin düzenlediği yaz kurslarına gerek kendi parasıyla, gerekse benim gibi çağrılı olarak katılan yirmi küsur ülkeden yüzü aşkın yazar, çevirmen, öğretim üyesi çoğunlukla yalnızca kendi konuşma ve dostluk kurma olanağı buldu. Romenler nedense yabancılarla sıkı fıkı olmaktan kaçınıyor, yol gösterme bir yer tarif etme gibi teknik şeylerin dışında yabancılarla söyleşiye girmeye yanaşmıyorlar. Bu durumu göz önüne alarak, çok bilinen ve kimliğinin açıklanmasında sakınca görmediğim birkaç sanatçı dostum dışında Bükreş Günleri’nde geçen Romen vatandaşlarının adından söz etmedim. Kısacası öyle gerekiyordu.  

A.B. : Yeni çalışmalarınızdan söz eder misiniz? 

M.B. :  Son öykü çalışmalarımı topladığım “Şu Gönül Şarkıları”nı yayıma hazırladım. Şimdilerdeyse, “Ay Işığı Otopsileri”   adını verdiğim ve ilk ikisi (Peygamber Çiçeği ve Asmalı Pencere) daha önce yayımlanmış bulunan dörtlüğün üçüncü kitabını oluşturacak olan “Gün Vurgunu”  adlı romanımı bitirmeye çalışıyorum.